Η έκταση της στεριανής Ελλάδας είναι 132 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η Ελληνική κυριαρχία όμως εκτείνεται σε τέσσερις θάλασσες, το Αιγαίο, το Ιόνιο, το Λιβυκό Πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο με έκταση που μπορεί να φτάνει τις 400 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η Ελληνική θαλάσσια κυριαρχία είναι τριπλάσια σε έκταση από την στεριανή Ελλάδα. Πόσο καλά γνωρίζουμε τις Ελληνικές θάλασσες και τους Ελληνικούς βυθούς; Η απάντηση είναι εύκολη: Ελάχιστα έως πολύ λίγο. Γιατί; Γιατί η θαλάσσια έρευνα δεν ήταν σχεδόν ποτέ στις προτεραιότητες της Ελληνικής πολιτείας. Όλες οι πρωτοπόρες χώρες διαθέτουν σημαντική χρηματοδότηση στα ερευνητικά πλοία και τους ερευνητικούς φορείς τους για θαλάσσιες έρευνες σε όλα τα μήκη και πλάτη της υδρογείου. Ξέρουν πολύ καλά ότι η θαλάσσια έρευνα αποτελεί σημαντικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής.
Το ίδιο κάνει και η γειτονική Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει στη θαλάσσια ερευνητική υποδομή και την ανάπτυξη της θαλάσσιας έρευνας. Σήμερα έχει έναν πλούσιο στόλο σύγχρονων ερευνητικών σκαφών. Ένα από αυτά, το 87 μέτρων ORUC REIS είναι πολύ οικείο σε εμάς, αφού τα τελευταία χρόνια συχνά εκτελεί έρευνες σε περιοχές που καταφανώς ανήκουν στην Ελληνική ΑΟΖ.
Στον Τουρκικό ερευνητικό στόλο η Ελλάδα έχει να αντιτάξει το Ωκεανογραφικό Σκάφος Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ. Ναυπηγήθηκε το 1985, με μήκος 51 μέτρα και με βάση τα σχέδια πολεμικού σκάφους. Ήταν η απάντηση της Ελλάδας στις έρευνες που έκανε τότε η Τουρκία στο Αιγαίο με το σκάφος ΧΟΡΑ και λίγο αργότερα με το ΣΙΣΜΙΚ. Η φράση “Βυθίσατε το Χόρα” είναι ενδεικτική της κατάστασης εκείνης της εποχής. Η ναυπήγηση του Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ έδωσε τότε στρατηγικό πλεονέκτημα στην Ελλάδα. Η εκτεταμένη μετασκευή και επιμήκυνση κατά 10 μέτρα το 1997 βελτίωσε σημαντικά τις επιχειρησιακές δυνατότητες του σκάφους. Η Ελλάδα εντάχθηκε στις σημαντικές Ευρωπαϊκές χώρες για τις θαλάσσιες έρευνες.
Από το 1985 και το 1997 έχουν περάσει ήδη 37 και 25 χρόνια αντίστοιχα. Μέχρι σήμερα το Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ, με πλήρωμα 20 ατόμων, εργαστηριακούς χώρους για ερευνητική ομάδα 21 ατόμων, με 180-200 ημέρες τον χρόνο σε ερευνητικές αποστολές, έχει υλοποιήσει εκατοντάδες αποστολές για Ελληνικά, Ευρωπαϊκά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα στο Αιγαίο, το Ιόνιο, την Ανατολική και Δυτική Μεσόγειο, την Μαύρη και την Ερυθρά Θάλασσα.
Πάνω στο Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ χτίστηκε και αναπτύχθηκε η θαλάσσια έρευνα στην Ελλάδα, εκπαιδεύτηκαν τρεις γενιές Ελλήνων ερευνητών στη θαλάσσια έρευνα, η Ελληνική ερευνητική κοινότητα έφερε στη χώρα εκατοντάδες εκατομμύρια Ευρώ. Ακόμη και στην τελευταία δεκαετία της οικονομικής και αξιακής κρίσης πρόσφερε ευκαιρίες στη νεώτερη γενιά ερευνητών. Για 37 χρόνια το Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ αποτελεί το μοναδικό όπλο της χώρας μας για έρευνες σε όλες τις Ελληνικές θάλασσες και τον καλύτερο θαλασσινό πρεσβευτή της Ελλάδας στις χώρες της Μεσογείου, της Μαύρης και της Ερυθράς Θάλασσας.
Όμως, παρά τις πολύχρονες, φιλότιμες προσπάθειες του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), του εθνικού, δημόσιου, θαλάσσιου ερευνητικού κέντρου της χώρας, το 37 χρονών Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ δεν θα μπορέσει να αντέξει πολύ ακόμη. Σε όλο τον κόσμο τα ερευνητικά σκάφη αποσύρονται στα 30 χρόνια. Μετά από πολύχρονες προσπάθειες και πολυάριθμες προτάσεις του ΕΛΚΕΘΕ, το φθινόπωρο του 2018 ο τότε Αναπλ. Υπουργός Έρευνας Κ. Φωτάκης εξασφάλισε χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) για την αντικατάσταση του Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ με νέο, σύγχρονο, ερευνητικό σκάφος. Η σχετική πρόταση συντάχθηκε άμεσα από το ΕΛΚΕΘΕ και υποβλήθηκε στην ΕΤΕ πριν το τέλος του 2018 με συνολικό προϋπολογισμό 55 εκατομμυρίων Ευρώ.
Τον Απρίλιο του 2019 η ΕΤΕ ενέκρινε την χρηματοδότηση του ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΣΚΑΦΟΥΣ, του διάδοχου του Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ, με το 75% του προϋπολογισμού, δηλαδή με 41 εκατομμύρια Ευρώ. Η σχετική σύμβαση μεταξύ της ΕΤΕ και του Ελληνικού Κράτος υπογράφτηκε μετά από 16 μήνες, τον Ιούλιο του 2020, από τον Υπουργό Οικονομικών κ. Σταϊκούρα και τον Υφυπουργό Ανάπτυξης & Επενδύσεων κ. Δήμα. Το Ελληνικό Κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να χρηματοδοτήσει το έργο κατά 25%, δηλαδή με 14 εκατομμύρια ευρώ. Η ΕΤΕ αμέσως μετά την υπογραφή της σύμβασης κατέβαλε την προκαταβολή των 8 εκατομμυρίων Ευρώ.
Από τον Ιούλιο του 2020 έχουν περάσει 2 χρόνια και 6 μήνες. Από τότε μέχρι τώρα η Ελλάδα έχει διαθέσει μερικά δισεκατομμύρια για να αγοράσει φρεγάτες και πρόκειται να διαθέσει και άλλα τόσα για κορβέτες. Το νέο ερευνητικό σκάφος θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί σαν ανταποδοτικό όφελος στην αγορά αυτών των πολεμικών σκαφών. Από τότε μέχρι τώρα θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει η ναυπήγηση του νέου ερευνητικού σκάφους. Τίποτε από αυτά.
Από τότε μέχρι τώρα αναζητούνται τα 14 εκατομμύρια της εθνικής συμμετοχής. Δυόμιση χρόνια τώρα έχουν γίνει μπαλάκι μεταξύ αδιάφορων υπηρεσιών, γραμματειών και διευθύνσεων, μεταξύ των κάθε λογής αρμόδιων και αναρμόδιων τεχνοκρατών και μικρο-μεσαίων στελεχών του κυβερνητικού δαίδαλου χωρίς καμία ελπίδα και το κυριότερο χωρίς καμία βούληση για την υλοποίηση του έργου. Στο μεταξύ, τα χρόνια που χάνονται προστίθενται στο σκαρί του 37χρονου Ω/Κ ΑΙΓΑΙΟ που πρέπει με κάθε θυσία να συνεχίσει να υλοποιεί τις κάθε είδους ερευνητικές αποστολές και να διαφημίζει την Ελλάδα σε όλες τις θάλασσες της γειτονιάς μας για τουλάχιστον πέντε ακόμη χρόνια, αν το έργο της ναυπήγησης του νέου ερευνητικού σκάφους αρχίσει τώρα.
Ο δρ. Δημήτρης Σακελλαρίου είναι Γεωλόγος, Διευθυντής Ερευνών Επιστημονικός Συντονιστής του έργου «Νέο Ερευνητικό Σκάφος» / Ινστ. Ωκεανογραφίας, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών.