Όταν η πραγματικότητα ξεπερνά την φαντασία
Η Jeanne Baret γεννήθηκε στις 27 Ιουλίου 1740 στο χωριό La Comelle στην περιοχή της Βουργουνδίας της Γαλλίας. Σώζεται το αρχείο της βάπτισής της. Σύμφωνα με αυτό, ήταν το νόμιμο τέκνο των Jean Baret και Jeanne Pochard. Ο πατέρας της ήταν μεροκαματιάρης και κατά πάσα πιθανότητα αναλφάβητος, καθώς υπέγραψε με σταυρό στο μητρώο της ενορίας. Η μητέρα της πρέπει να ήξερε λίγα γράμματα γιατί είχε υπογράψει κανονικά. Η Βουργουνδία ήταν εκείνη την εποχή μια από τις πιο καθυστερημένες επαρχίες της Γαλλίας όσον αφορά την κατάσταση των αγροτών. Είναι πιθανό ότι η οικογένεια του Baret ήταν αρκετά φτωχή.
Λίγα είναι γνωστά για την παιδική ή νεανική της ηλικία της
Η ίδια διηγήθηκε αργότερα ότι η μητέρα της πέθανε 15 μήνες μετά τη γέννηση της και ο πατέρας της όταν ήταν 15 χρονών. Κάποια μικρή περιουσία, ίσως κτηματική, την καταχράστηκαν συγγενείς της και αυτή έμεινε στους 5 δρόμους.
Ένα από τα μυστήρια της ζωής της Baret είναι το πώς απέκτησε τουλάχιστον τα βασικά στοιχεία μιας εκπαίδευσης. Καθώς η υπογραφή της σε μεταγενέστερα νομικά έγγραφα αποδεικνύει ότι δεν ήταν αναλφάβητη. Ο βιογράφος της, John Dunmore, ισχυρίζεται ότι διδάχτηκε γράμματα από τον ιερέα της ενορίας. Τον οποίον πλήρωναν, εν είδη φιλανθρωπίας, κάποιοι τοπικοί ευγενείς. Η Danielle Clode, ωστόσο, σε μελέτη της σημειώνει ότι η Jeanne δεν υπέγραψε το μητρώο της ενορίας για τον θάνατο του πατέρα της. Άρα στα 15 δεν ήξερε να γράφει. Η πρώτη της γνωστή υπογραφή είναι το 1764. Καθιστώντας πιο πιθανό ότι διδάχτηκε να γράφει από τον γιατρό και βοτανολόγο deCommerson, ίσως για να τον βοηθήσει στη δουλειά του.
Ο γιατρός de Commerson παντρεύτηκε την αδελφή του ιερέα και εγκαταστάθηκε στο Toulon-sur-Arroux, περίπου 20 χιλιόμετρα νότια της La Comelle. Ο ιερέας ζήτησε να πάρει στην δούλεψή του την ορφανή και έτσι ηJeanne βρέθηκε να βοηθά στο νοικοκυριό του σπιτιού. Δύο χρόνια αργότερα η σύζυγος του de Commerson πέθανε πάνω στην γέννα του πρωτότοκου γιου της. Η Jeanne ανέλαβε την διαχείριση του σπιτιού ως οικονόμος.
Η σχέση τους πήρε πιο.. προσωπικούς δρόμους και η Jeanne το 1764 έμεινε έγκυος
Η γαλλική νομοθεσία εκείνη την εποχή απαιτούσε από τις ανύπαντρες εγκύους να λάβουν “πιστοποιητικό εγκυμοσύνης” στο οποίο θα μπορούσαν να ονομάσουν τον πατέρα του παιδιού τους. Το πιστοποιητικό αυτό σώζεται. Κατατέθηκε σε μια πόλη 30 χιλιόμετρα μακριά προς αποφυγή του σκανδάλου. Παρέστησαν δύο μάρτυρες που είχαν διανύσει επίσης μεγάλη απόσταση από τα σπίτια τους. Αρνήθηκε να κατονομάσει τον πατέρα του παιδιού της. Αλλά οι ιστορικοί δεν αμφιβάλλουν ότι ήταν ο Commerson γιατί αυτός είχε κάνει τις ρυθμίσεις με τον δικηγόρο και τους μάρτυρες για λογαριασμό της.
Λίγο αργότερα, το ζευγάρι μετακόμισε στο Παρίσι
Το παιδί, που γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1764, ονομάστηκε Jean-Pierre Baret. Παραδόθηκε από τους γονείς του στο νοσοκομείο Paris Foundlings Hospital. Γρήγορα τοποθετήθηκε σε ανάδοχη οικογένεια, αλλά πέθανε πριν συμπληρώσει τον πρώτο χρόνο της ζωής του, το καλοκαίρι του 1765. Ο Commerson επίσης είχε αφήσει τον νόμιμο γιο του στη φροντίδα του κουνιάδου του στο Τουλόν-συρ-Αρού. Δεν τον ξαναείδε ποτέ.
Εκείνη την χρονιά ο θαλασσοπόρος και συγγραφέας κόμης Louis Antoine de Bougainville ανέλαβε να πραγματοποιήσει τον πρώτο επίσημο Γαλλικό περίπλου της γης. Μακροχρόνιο και επικίνδυνο ταξίδι, αν σκεφτεί κανείς πως δεν υπήρχαν ακόμα ακριβείς χάρτες ούτε αρκετές πληροφορίες για τα διαθέσιμα λιμάνια και τα αγκυροβόλια κατά μήκος των διαφόρων ακτών. Επί πλέον τα καράβια εξακολουθούσαν να είναι ιστιοφόρα. Να εξαρτώνται δηλαδή από τον άνεμο και τα θαλάσσια ρεύματα για τα οποία επίσης δεν γνώριζαν αρκετά. Παρόλο που είχαν περάσει 274 χρόνια από την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο και οι πρωτοπόροι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί θαλασσοπόροι, είχαν κάνει πολλές ανακαλύψεις, το ταξίδι τουAntoine de Bougainville δεν έπαυε να είναι ένα τόλμημα. Το πλήρωμα έπρεπε να είναι διατεθειμένο να υποστεί μεγάλες ταλαιπωρίες και να πάρει το ρίσκο ίσως και να μην επιστρέψει ποτέ.
Τότε, γεννήθηκε η ιδέα να μεταμφιεστεί η Baret σε άντρα
Ο Commerson προσκλήθηκε να συμμετάσχει ως γιατρός αλλά και ως βοτανολόγος στην αποστολή του Bougainville. Δίστασε να δεχτεί γιατί η υγεία του δεν ήταν πολύ καλή. Ένα επαναλαμβανόμενο έλκος στο πόδι του, απαιτούσε συνεχή φροντίδα. Χρειαζόταν ένα νοσοκόμο και σκέφτηκε την Jeanne Baret,στην οποία είχε εμπιστοσύνη τόσο ως νοσοκόμα όσο και ως διαχειρίστρια των συλλογών και των εγγράφων του. Ο διορισμός του του επέτρεπε έναν υπηρέτη, πληρωμένο ως βασιλική δαπάνη, αλλά οι γυναίκες ήταν εντελώς απαγορευμένες στα πλοία του γαλλικού ναυτικού εκείνη την εποχή. Τότε, γεννήθηκε η ιδέα να μεταμφιεστεί η Baret σε άντρα! Για να αποφύγει τον έλεγχο, μπήκε στο πλοίο τελευταία στιγμή και παρίστανε πως πρώτη φορά έβλεπε τον Commerson. Αν αποκαλύπτονταν, οι συνέπειες θα ήταν ολέθριες για τον γιατρό και έτσι έπρεπε να φαίνεται πως δεν είχε καμία ανάμειξη στην απάτη.
«Jeanne Baret, γνωστή ως de Bonnefoi, την οικονόμο μου»
Πριν φύγει όμως από το Παρίσι, ο Commerson, συνέταξε μια διαθήκη στην οποία άφησε στη «Jeanne Baret, γνωστή ως de Bonnefoi, την οικονόμο μου», ένα εφάπαξ ποσό 600 λιβρών μαζί με τους καθυστερούμενους μισθούς και τα έπιπλα του διαμερίσματός τους στο Παρίσι. Έτσι, ενώ η ιστορία που επινόησαν σχεδιάστηκε προσεκτικά για να προστατεύσει τον Commerson από ανάμειξη, υπάρχουν ξεκάθαρα τεκμηριωμένα στοιχεία της προηγούμενης σχέσης τους και είναι πολύ απίθανο ο Commerson να μην ήταν συνένοχος στο σχέδιο.
Η Baret και ο Commerson εντάχθηκαν στην αποστολή Bougainville στο λιμάνι του Rochefort στα τέλη Δεκεμβρίου 1766. Λόγω της τεράστιας ποσότητας εξοπλισμού που έφερε ο Commerson στο ταξίδι, ο καπετάνιος του πλοίου, François Chenard de laGiraudais, παρέδωσε τη δική του καμπίνα στον Commerson και « τον βοηθό» του, γιατί ήταν η μεγαλύτερη στο πλοίο. Αυτό έδωσε στην Baret σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να κρύψει το φύλο της από ό,τι θα είχε διαφορετικά στο κατάμεστο πλοίο, γιατί είχε ιδιωτική τουαλέτα. Ντυμένη μονίμως ως άντρας συμμετείχε σε όποια δουλειά ήταν απαραίτητο για να μην προδοθεί.
Το ταξίδι διήρκεσε 3 χρόνια, από το 1766 έως το 1769
Ατλαντικός, Ν. Αμερική, Παταγονία, Ειρηνικός, Ταϊτή. Ο Bougainville υπέρμαχος του Διαφωτισμού, έξυπνος και προοδευτικός, κρατούσε ένα λεπτομερές ημερολόγιο, περιγράφοντας τόπους και φυλές, έθιμα και συνήθειες, στοιχεία για το περιβάλλον, την χλωρίδα και την πανίδα . Όταν εκδόθηκε το ημερολόγιο το 1771, προκάλεσε αίσθηση στις ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής. Ενέπνευσε πολλούς θαλασσοπόρους, καλλιτέχνες, συγγραφείς και φιλοσόφους .Τον επόμενο χρόνο ο Ντιντερό δημοσίευσε το <Συμπλήρωμά στο Ταξίδι του Bougainville>.
Το <Ταξίδι γύρω από τον κόσμο> γραμμένο από έναν λόγιο με διεισδυτική ματιά και συνέπεια, γεμάτο παντός είδους πληροφορίες, αποτέλεσε έναν <μπούσουλα> για τους ναυτικούς, ένα ηθογραφικό και λαογραφικό οδηγό για τους λογίους, ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για όσους είχαν την περιέργεια να γνωρίσουν άγνωστους ανθρώπους και τόπους.
Της έμεινε το παρατσούκλι “το θηρίο του φορτίου”
Όταν έφτασαν στο Μοντεβιδέο, ξεκίνησαν αποστολές στις γύρω πεδιάδες και βουνά για να συλλέξουν δείγματα φυτών και λίθων. Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ένα πολύ πιο επικίνδυνο μέρος, όπου ο ιερέας του πλοίου δολοφονήθηκε στην ξηρά αμέσως μετά την άφιξή τους, συνέλεξαν δείγματα μιας ανθισμένης <αμπέλου>, την οποία ονόμασαν Bougainvillea! Είναι το γνωστό μας υπέροχο αναρριχητικό φυτό με τα λουλούδια του σε πολλά διαφορετικά χρώματα. Η επόμενη συλλογή έγινε στην Παταγονία σε δύσβατα εδάφη και δύσκολες καιρικές συνθήκες. Το πόδι του Commerson δεν του επέτρεπε πολλά. Περιοριζόταν στην επιτήρηση και τις συμβουλές. Όλη την δουλειά έκανε η Baret από την συλλογή και τις μεταφορές φορτωμένη με δεκάδες κιλά βάρος, έως την καταγραφή, την οργάνωση των δειγμάτων τις εβδομάδες που ακολούθησαν. Της έμεινε το παρατσούκλι <το θηρίο του φορτίου>.
Οι φήμες ότι η Baret ήταν γυναίκα κυκλοφορούσαν αρκετό καιρό
Οι σωζόμενες μαρτυρίες της αποστολής διαφέρουν ως προς το πότε ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το φύλο της. Σύμφωνα με τον Bougainville, οι φήμες ότι η Baret ήταν γυναίκα κυκλοφορούσαν αρκετό καιρό. Αλλά το φύλο της δεν επιβεβαιώθηκε τελικά έως ότου η αποστολή έφτασε στην Ταϊτή τον Απρίλιο του 1768. Μόλις αυτή και ο Commerson αποβιβάστηκαν στην ακτή, η Baret περικυκλώθηκε αμέσως από Ταϊτινούς που την φλέρταραν ως γυναίκα. Ήταν απαραίτητο να την επιστρέψουν στο πλοίο για να την προστατέψουν από τους ενθουσιασμένους Ταϊτινούς.
Η Baret ισχυρίστηκε ότι ήταν ευνούχος
Ένας άλλος ναυτικός ο Vivès αναφέρει στο δικό του ημερολόγιο ότι η Baret ισχυρίστηκε ότι ήταν ευνούχος όταν αντιμετώπισε τις επίμονες ερωτήσεις του υποψιασμένου καπετάνιου. Ο Vivès περιγράφει επίσης ένα περιστατικό στη Νέα Ιρλανδίαστα μέσα Ιουλίου, όπου η Baret ιδρωμένη γδύθηκε απρόσεκτα, μπροστά σε μια ομάδα ναυτικών, μεταξύ των οποίων οι Duclos-Guyot και Nassau-Siegenπου κατέγραψαν επίσης το γεγονός.
Ένας Ταιτινός ,ο Ahu-toru ταξίδεψε πίσω στη Γαλλία με την αποστολή και στη συνέχεια ανακρίθηκε εκτενώς για την Baret. Ο Ahu-toru πίστευε ότι ο Baret <mahu>, κάτι σαν να λέγαμε σήμερα τραβεστί. Ωστόσο, πολλοί άλλοι ιθαγενείς της Ταϊτής ανέφεραν την παρουσία μιας γυναίκας στην αποστολή του Bougainville σε μεταγενέστερους επισκέπτες στο νησί, συμπεριλαμβανομένων των James Cook και Domingo de Bonechea, κάτι που δείχνει ότι το φύλο της ήταν γνωστό και μη αμφισβητήσιμο.
Διασχίζοντας τον Ειρηνικό, η αποστολή αντιμετώπισε απελπιστική έλλειψη τροφής
Μετά από μια σύντομη στάση για προμήθειες στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες (τώρα Ινδονησία), τα πλοία έκαναν μια μεγαλύτερη στάση στο νησί του Μαυρίκιου στον Ινδικό Ωκεανό. Αυτό το νησί, τότε γνωστό ως Isle de France, ήταν ένας σημαντικός γαλλικός εμπορικός σταθμός. Ο Commerson διαπίστωσε με χαρά ότι ο παλιός του φίλος και συνάδελφος βοτανολόγος Pierre Poivre υπηρετούσε ως κυβερνήτης στο νησί και ήταν πρόθυμος να τους φιλοξενήσει επ’αόριστον. Ο Bougainville ενθάρρυνε επίσης ενεργά αυτή τη διευθέτηση. Καθώς του επέτρεψε να απαλλαγεί από το πρόβλημα μιας γυναίκας που μπήκε παράνομα και εν αγνοία του στην αποστολή του.
Στον Μαυρίκιο, η Baret συνέχισε τον ρόλο της ως βοηθός και οικονόμος του Commerson. Πιθανότατα τον συνόδευσε στη συλλογή φυτών στη Μαδαγασκάρη και στο νησί Bourbon το 1770-1772. Ο Commerson συνέχισε να έχει σοβαρά προβλήματα υγείας και πέθανε στον Μαυρίκιο τον Φεβρουάριο του 1773. Οι οικονομικοί του πόροι είχαν μειωθεί κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νησί, διότι ο προστάτης του κυβερνήτης Poivre είχε ανακληθεί στο Παρίσι.
Το 1774, παντρεύτηκε τον Jean Dubernat
Μετά τον θάνατο του Commerson, η Baret εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα του Μαυρικίου Port Louis, όπου της είχε παραχωρηθεί μία ιδιοκτησία, και άνοιξε μια ταβέρνα. Το ξέρουμε επειδή βρέθηκε στα αρχεία το 1773, ένα πρόστιμο 50 λιρών που της επιβλήθηκε επειδή σέρβιρε αλκοόλ τις Κυριακές. Το 1774, παντρεύτηκε τον Jean Dubernat. Έναν υπαξιωματικό του Γαλλικού Στρατού, ο οποίος έκανε μια στάση στο νησί στο δρόμο για το σπίτι του στη Γαλλία. Η Jeanne έφερε μια μικρή περιουσία στο γάμο της. Πιθανώς από την ταβέρνα και ίσως από άλλα επιχειρηματικά εγχειρήματα που είχε στο νησί. Το 1775 το ζευγάρι έφτασε στην Γαλλία ολοκληρώνοντας τον περίπλου της γης.
Με τα χρήματα της διαθήκης του Commerson, εγκαταστάθηκαν στο χωριό Dordogne στην πατρίδας του συζύγου της.
Παρέδωσε 3.000 νέα άγνωστα είδη φυτών στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας.70 από αυτά ονομάστηκαν προς τιμή του Commerson και μόνο ένα, το Solanumbaretiae, τιμά την Baret.
Ο Βασιλιάς της έδωσε χάρη (!) για το αδίκημα της μεταμφίεσης και της παράνομης <εισβολής> σε ερευνητικό πλοίο και το 1785, πήρε ισόβια σύνταξη 200 λιβρών ετησίως από το Υπουργείο Ναυτιλίας, σε αναγνώριση της συμβολής της στις ανακαλύψεις των νέων ειδών.
Πέθανε στο Saint-Aulaye στις 5 Αυγούστου 1807, σε ηλικία 67 ετών
Η πρώτη αγγλόφωνη βιογραφία τηςBaret, από τον JohnDunmore, δημοσιεύτηκε μόλις το 2002, και μόνο στη Νέα Ζηλανδία. Από τότε αρκετοί συγγραφείς επιχείρησαν να λύσουν το μυστήριο <Baret> αλλά οι πληροφορίες μέχρι πρόσφατα ήταν ασαφείς και αντικρουόμενες. Μια νέα βιογραφία γραμμένη από την Danielle Clode, <In Search of the Woman who Sailed the World >, δημοσιεύτηκε το 2020. Το 2018, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση ονόμασε με το όνομά της μια οροσειρά στον Πλούτωνα. Στις 27 Ιουλίου 2020, η Google γιόρτασε τα 280α γενέθλιά της με ένα Google Doodle!
Δεν έχουμε κανένα επίσημα αναγνωρισμένο πορτρέτο της Jeanne Baret παρά μόνο μια φανταστική ζωγραφιά του 1817 που την δείχνει ντυμένη ναύτη, να κρατά στα χέρια της τα φυτά που συνέλεγε. Η πρώτη γυναίκα που έκανε τον γύρο του κόσμου, δεν μας έχει αποκαλύψει ακόμα τα μυστικά της.
Φιλαρέτη Καλομενίδου, Εκπαιδευτικός.