Του Χρήστου Μανωλά
Τελικά οι ελληνικές θάλασσες είναι γεμάτες μωβ μέδουσες και μπλε τσούχτρες και, εάν γλυτώσουμε από αυτές είμαστε καταδικασμένοι να πέσουμε στα σαγόνια του καρχαρία; Εκτός και εάν πρώτα μας… τσακώσει με τα πλοκάμια του κάποιο από τα τόσο έξυπνα χταπόδια που κυκλοφορούν. Και σαν να μην έφταναν όλα τα παραπάνω, μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι και με τα λεγόμενα «μπλε καβούρια».
Τελικά πόσα από τα παραπάνω είναι μύθοι και πόσα είναι αλήθειες για τις ελληνικές θάλασσες;
Το «Ποντίκι» προσέφυγε στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» ζητώντας απαντήσεις για όλα τα παραπάνω. Τώρα που αρχίζουν οι βουτιές καλό είναι να ξέρουμε τι θα μας περιμένει έτσι και μπούμε στη θάλασσα. Στη συγκεκριμένη περιβαλλοντική ΜΚΟ άλλωστε εργάζονται και επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων που δεν θα ήταν υπερβολή εάν λέγαμε ότι έχουν «φάει» τις θάλασσές μας με το… κουτάλι.
Μωβ μέδουσες
Για τις μωβ μέδουσες οι επιστήμονες του Ινστιτούτου παραδέχονται ότι υπάρχει, όντως, αυξητική τάση στον αριθμό τους, ωστόσο η προβολή του θέματος «είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με το πραγματικό πρόβλημα που δημιουργούν τόσο για τους λουόμενους όσο και για το θαλάσσιο περιβάλλον».
Η οργάνωση προτείνει να μετριάσουμε το «βαρύ» αποτύπωμα πάνω στα θαλάσσια οικοσυστήματα, μας καλεί να καταναλώνουμε τα διάφορα θαλάσσια είδη «αειφορικά, μετά το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής, χωρίς να τα κακοποιούμε εν ζωή και σίγουρα χωρίς να τα εκθέτουμε ως τρόπαια» και επισημαίνει ότι «όλοι οι σοβαροί κίνδυνοι στις θάλασσές μας είναι ανθρωπογενείς».
Όπως και να έχει, η μωβ μέδουσα θεωρείται από τα πιο επικίνδυνα είδη μεδουσών στη Μεσόγειο και το τσίμπημά της είναι ιδιαίτερα επώδυνο λόγω της νευροτοξίνης που έχει. Η μείωση του πληθυσμού των ψαριών, που είναι κυνηγοί τους, αλλά και η μείωση των πληθυσμών των θαλάσσιων χελωνών, που είναι ο βασικός κυνηγός τους, ευνοεί την εξάπλωση των μεδουσών. Αρχικά οι μωβ μέδουσες εμφανίστηκαν στο Ιόνιο, ωστόσο πλέον έχουν εντοπιστεί στις παραλίες του Αιγαίου αλλά και σε πολλές παραλίες της Αττικής.
Όσο για τις μπλε τσούχτρες, πρόκειται για μια παραλλαγή λιγότερο τοξική, η οποία εμφανίστηκε πριν από λίγες μέρες στον Θερμαϊκό. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι η πρώτη φορά που το φαινόμενο παρουσιάζει έξαρση και το αποδίδουν στην υπεραλίευση στις ελληνικές θάλασσες. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι τσούχτρες αυτές συνήθως έρχονται στα ρηχά και γι’ αυτό είναι πολύ εύκολο να τις δουν οι διερχόμενοι στην παραλία.
Σχεδόν όλα τα είδη μεδουσών απαντώνται στα βαθιά νερά και μακριά από τις παραλίες. Αλλά, επειδή η μετακίνησή τους είναι παθητική, καθώς παρασύρονται από θαλάσσια ρεύματα και κύματα, εξαρτώνται αποκλειστικά από τους ανέμους, τα κύματα, και κυρίως από τα υποθαλάσσια ρεύματα.
«Η πολιτεία επιμένει επί δεκαετίες να μην εφαρμόζει κανένα μέτρο ουσιαστικής αντιμετώπισης της υπεραλίευσης, αλλά και κανένα μέτρο αειφόρου διαχείρισης της αλιείας, ενώ ταυτόχρονα όλοι συμβάλλουμε στην εξάντληση των αλιευμάτων και των θαλάσσιων πόρων ως αλιείς, έμποροι ή καταναλωτές. Αν μας ενδιαφέρει να είναι τα πράγματα καλύτερα την επόμενη χρονιά, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα σήμερα και αυτό θα έπρεπε να είναι το αντικείμενο της συζήτησης» αναφέρουν από το «Αρχιπέλαγος».
Το ευφυές χταπόδι
Το χταπόδι, παρότι, σε αντίθεση με την πρόσφατη πεποίθηση κάποιων, «δεν σκέφτεται και με τα οκτώ του πόδια», είναι ένα ευφυέστατο είδος με ιδιαίτερες ικανότητες, όπως άλλωστε και πάρα πολλά άλλα ζωικά είδη. Ζούμε όμως σε μία εποχή που έχουμε αδειάσει τις θάλασσές μας και από τα αποθέματα χταποδιών, ενώ τη θερινή περίοδο το ψάρεμά τους μοιάζει ως εθνικό σπορ αποδεκατισμού από ερασιτέχνες και επαγγελματίες. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι κατά πόσο είναι ηθικό ή όχι να καταναλώνουμε τα τελευταία χταπόδια που έχουν απομείνει αλλά να επικαλεστούμε τη λογική και τη γνώση.
Το χταπόδι έχει σύντομο κύκλο ζωής, 12-15 μήνες, και, εάν το αφήσουμε να φτάσει το μέγεθος αναπαραγωγής, κάθε χταπόδι γονιμοποιεί έως και εκατοντάδες χιλιάδες αυγά. Σίγουρα δεν έχει… εγκέφαλο στα πόδια του (!), όμως μία από τις ιδιαιτερότητές του είναι ότι στο κάθε πλοκάμι βρίσκονται περίπου 40 εκατομμύρια νευρώνες και 200 βεντούζες με τις οποίες αισθάνεται, γεύεται και μυρίζει το περιβάλλον του ή μετακινεί αντικείμενα.
Το μπλε καβούρι, πάλι, μπορεί να είναι ένα είδος που μπορεί να ήρθε ως ξένο, αλλά, όπως φαίνεται, αποκτά την… ελληνική υπηκοότητα. Ονομάζεται Callinectes sapidus, αλλά οι περισσότεροι το γνωρίζουν ως μπλε καβούρι. Προέρχεται από τον Ατλαντικό και συναντάται συχνά στην Αμερική. Είναι πολυταξιδεμένο, καθώς βρέθηκε στις ακτές της Ιαπωνίας, της Βαλτικής και της Ευρώπης, ενώ κατάφερε να έρθει και στη Μεσόγειο.
Στην Ελλάδα άρχισε να κάνει την εμφάνισή του στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Ύστερα από αρκετά χρόνια, αφού εξαφανίστηκε από τις ελληνικές θάλασσες, έκανε την επανεμφάνισή του και πλέον δεν λέει να φύγει… Συχνάζει στις θάλασσες της κεντρικής και της βόρειας Ελλάδας, από τον Θερμαϊκό και πάνω δηλαδή, όμως παρατηρήθηκε ακόμα και στο Ιόνιο και την Κρήτη. Λέγεται πως αποτελεί εχθρό ενδημικών ειδών (τρώει καβούρια, όστρακα και μικρά ψάρια), αλλά και πως καταστρέφει τα δίχτυα των ψαράδων. Οι τελευταίοι, μάλιστα, προσπαθούν να αποφύγουν τα μπλε καβούρια, αλλά, αν τα πιάσουν, τότε τα εκμεταλλεύονται πωλώντας τα.
Οι καρχαρίες
Τέλος, όπως λένε ερευνητές και βιολόγοι, είδη καρχαριών υπάρχουν στο Αιγαίο από αρχαιοτάτων χρόνων, κολυμπούν ανάμεσά μας και μάλιστα θεωρούν τα ελληνικά νερά σπίτι τους.
Στα πελάγη μας έχει εμφανιστεί ακόμα και ο μεγάλος και ιδιαίτερα επιθετικός λευκός καρχαρίας. Έχει εμφανιστεί τρεις φορές. Θεωρούνται πάντως ελάχιστες αν αναλογιστεί κάποιος τα χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιών και τους εκατομμύρια λουόμενους κάθε χρόνο στη χώρα μας.
«Πολλά είδη καρχαρία ή και σαλάχια καταλήγουν να διακινούνται ως γαλέος στην ψαραγορά. Άρα δεν μπορούμε να έχουμε ιδέα για τον αριθμό των καρχαριών που εξοντώνονται, πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα για τα εγχώρια αποθέματά τους…» επισημαίνει το «Αρχιπέλαγος».
Καρχαρίες είχαν εμφανιστεί ακόμα και στα νερά της Αττικής. Τη δεκαετία του 1980 τουλάχιστον δύο φορές σκάφος του Λιμενικού κυνήγησε καρχαρία ρίχνοντας ακόμη και βολές με πολυβόλο εναντίον του ανοιχτά του Μαραθώνα. «Ευφάνταστοι μύθοι και ανακριβείς πληροφορίες υπάρχουν και αναπαράγονται εδώ και χρόνια και για τους καρχαρίες που ζουν στις θάλασσες μας. Εδώ επιβιώνουν τουλάχιστον 88 είδη καρχαριοειδών και σαλαχιών, τα οποία συναντάμε και σε άλλες θάλασσες ανά τον κόσμο, τα περισσότερα από τα οποία κρίνονται ως προστατευόμενα ή απειλούμενα είδη.
Οι επιθέσεις από καρχαρίες που έχουν αναφερθεί στην Ελλάδα σε διάστημα δύο αιώνων μετριούνται στα δάχτυλα και δεν είναι καν επιβεβαιωμένες. Συνεπώς είναι τουλάχιστον άστοχο να μας προκαλούν φόβο. Από την άλλη καλό είναι να θυμόμαστε ότι οι καρχαρίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και έχουν τον ρόλο του εξυγιαντή των ιχθυαποθεμάτων, καθώς συχνά τρέφονται με αδύναμα ή άρρωστα ψάρια, τα οποία δεν πρέπει να φτάσουν σε φάση αναπαραγωγής».